Programma's voor borst- en baarmoederhalsscreening nu en in de toekomst
Langlopende kankerscreeningsprogramma's kunnen levens redden
In veel landen bestaan al tientallen jaren screeningsprogramma’s voor borst- en baarmoederhalskanker – volgens een artikel uit 2020 worden in Europa jaarlijks naar schatting ruim 20.000 vrouwenlevens gered door borstkankerscreening.1 Uit een ander onderzoek naar het effect van screening voor baarmoederhalskanker op de sterfte in Europa bleek dat de sterftereductie varieert van 41% tot 92%.2
Wij kunnen het ons echter niet permitteren om zelfgenoegzaam te zijn. We hebben nog steeds vrouwen nodig die zich melden voor screening, en als ze dat doen, moeten ze er erop kunnen vertrouwen dat een geschikte methode wordt gebruikt die een nauwkeurig resultaat oplevert. De afgelopen jaren is er in veel landen, bijvoorbeeld Nederland, sprake van een zorgwekkende trend van een dalende opkomst,3 en elke vrouw die niet wordt gescreend, is een gemiste kans om kanker zo snel mogelijk op te sporen.
Wat is de huidige stand van zaken met programma's voor borst- en baarmoederhalsscreening?
Hoewel in heel Europa goed ingeburgerde programma's voor baarmoederhalsscreening bestaan, zijn er grote verschillen in de manier waarop deze programma's worden uitgevoerd. Sommige landen, zoals Zweden en Nederland, hebben op HPV gebaseerde screening ingevoerd in plaats van op cytologie gebaseerde screening,4 terwijl andere landen blijven vertrouwen op cytologische methoden. In veel landen variëren de benaderingen afhankelijk van de leeftijd van de vrouw die getest wordt. Zo heeft Tsjechië onlangs co-testen geïntroduceerd, waarbij een HPV-test gecombineerd wordt met conventionele cytologie op 35- en 45-jarige leeftijd.5
De verschillende testmethoden en wisselende gegevensinzameling in de regio maken het uiterst moeilijk om de ziekte-uitkomsten van baarmoederhalskanker te evalueren.6 Het beeld wordt verder vertroebeld door het feit dat gelegenheidsscreening in sommige landen een groot deel van de dekking kan bieden terwijl door de overheid georganiseerde screening ver beneden het dekkingsniveau van 70% blijft dat door de WHO wordt aanbevolen.7
Borstkankerscreening kent ook een zekere mate van variabiliteit, met verschillende implementaties en verschillen tussen nationaal georganiseerde screeningsprogramma's en gelegenheidsscreening.1
Het is duidelijk dat een goed opgezet screeningsprogramma levens kan redden en de voorkeur verdient boven nietsdoen, maar er is nog veel ruimte voor verbetering en standaardisatie in baarmoederhals- en borstkankerscreening. Hoewel een algemene aanpak niet geschikt zou zijn gezien de verschillen tussen landen qua economische omstandigheden en gezondheidszorgsystemen, is er dringend behoefte aan het vaststellen van de beste aanpak en het vergemakkelijken van de implementatie op nationaal/regionaal niveau.
Mogelijkheden om de screeningsprogramma's voor borst- en baarmoederhalskanker te optimaliseren
Hieronder worden drie essentiële terreinen besproken waarop de screeningsprogramma's in heel Europa versterkt kunnen worden.
Ten eerste een op risico gebaseerde aanpak. Op risico gebaseerde screening op basis van een beoordeling van ieders individuele risico is een constante geweest in gesprekken over de toekomst van borstkankerdiagnostiek. In de praktijk zijn er verschillende factoren die van invloed zijn op het individuele risico en er zijn een aantal risicomodellen ontwikkeld om deze te beoordelen, maar deze waren gericht op Kaukasische vrouwen in Noord-Amerika en West-Europa.8 Het is duidelijk dat de risicomodellering verfijnder moet zijn en rekening moet houden met meerdere factoren, en ook een meer diverse populatie moet weerspiegelen, maar er zijn enkele erkende factoren die al informatie kunnen verschaffen over de frequentie en modaliteit van screening, bijvoorbeeld borstdichtheid.8
De invoering van een op risico gebaseerd screeningsmodel zou ongetwijfeld logistieke uitdagingen met zich meebrengen in vergelijking met een gestandaardiseerde aanpak voor iedereen, maar er zijn bemoedigende signalen waar dit model al wordt toegepast. In gebieden in Canada bijvoorbeeld waar vrouwen met dicht borstweefsel een jaarlijkse mammografische screening kregen, waren de percentages van intervalborstkanker lager dan in gebieden waar tweejaarlijkse screening werd aangeboden, volgens een onderzoek dat in 2019 werd gepubliceerd.9
Ten tweede moet voortdurende voorlichting over het belang van screening een hoeksteen zijn van alle strategieën om de opkomst te stimuleren. Toegang tot hoogwaardige gezondheidsinformatie is een van de belangrijkste kansen die McKinsey heeft geïdentificeerd in zijn recente rapport over het aanpakken van de gezondheidskloof bij vrouwen,10 het is dus van cruciaal belang dat we geen kans onbenut laten om het positieve effect van screening te benadrukken en duidelijk met vrouwen te communiceren, zodat ze weten wat ze kunnen verwachten.
Tot slot moeten we de mogelijkheden van AI omarmen. Naarmate de ziektelast toeneemt en het aantal beelden groeit, zal prioritering van de workflow essentieel zijn bij zowel digitale mammografie als cytologische beeldvorming. Naarmate de kwaliteit ervan beter wordt, kan de discussie zich in de loop van de tijd ook uitbreiden en leiden tot vervanging van een beoordelaar.
Vrouwen blijven screenen
Als we een trend van gelijkblijvende of dalende opkomst willen omkeren, moeten we iets veranderen. De maatregelen die we hierboven hebben beschreven zullen niet gemakkelijk zijn, maar we moeten meer eisen van screeningsprogramma's, zodat ze vrouwen zo effectief mogelijk van dienst zijn.
Zielonke N, Kregting LM, Heijnsdijk EAM, Veerus P, Heinävaara S, McKee M et al. The potential of breast cancer screening in Europe. Int. J. Cancer. 2021;148: 406–418
Jansen EEL, Zielonke N, Gini A, Anttila A, Segnan N, Vokó Z et al. EU-TOPIA consortium. Effect of organised cervical cancer screening on cervical cancer mortality in Europe: a systematic review. Eur J Cancer. 2020;127:207-223.
Aitken CA, Kaljouw S, Siebers AG, Bron M, Morssink A, van Kemenade FJ et al. Investigating the decrease in participation in the Dutch cervical cancer screening programme: The role of personal and organisational characteristics. Prev Med Rep. 2021 Feb 20;22:101328.
Maver PJ, Poljak M. Primary HPV-based cervical cancer screening in Europe: implementation status, challenges, and future plans. Clinical Microbiology and Infection. 2020;26:579-583
DOPORUČENÉ POSTUPY ČGPS ČLS JEP. Doporuceni pro implementaci HPV DNA testu do screeningu karcinomu delozniho hrdla v České republice. Gyn Por.2/ 2021 Jan. 1-2 p.
Wang W, Arcà E, Sinha A, Hartl K, Houwing N, Kothari S.Cervical cancer screening guidelines and screening practices in 11 countries: A systematic literature review. Preventive Medicine Reports. 2022; 28: 101813
World Health Organisation. [Internet]. Cervical Cancer Elimination Initiative. [Cited April 2024]. Beschikbaar op: https://www.who.int/initiatives/cervical-cancer-elimination-initiative
Brentnall AR, Cuzick J. Risk Models for Breast Cancer and Their Validation. Stat Sci. 2020 Mar 3;35(1):14-30.
Seely J M, Peddle S E, Yang H, Chiarelli A, McCallum M, Narasimhan G. Breast Density and Risk of Interval Cancers: The Effect of Annual Versus Biennial Screening Mammography Policies in Canada. Canadian Association of Radiologists Journal, 2022; 73(1):90-100 Available at: https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/08465371211027958
McKinsey Health Institute. [Internet] Closing the women’s health gap: A $1 trillion opportunity to improve lives and economies. [Cited April 2024.] Available from: https://www.mckinsey.com/mhi/our-insights/closing-the-womens-health-gap-a-1-trillion-dollar-opportunity-to-improve-lives-and-economies